HEHNA (ANGER)

0

Thumapi:
Bangchituk in kisuum hat kichisek mahle’ng, heh ngei hetlou a om chih thil hithei lou ahi. Houchik in pan leng; banghiam hih dia mi sawl hang a, a hih zok louh chiang bang un, vai khat sawm in a huntak a hong kikhel guih chiang bang in, a daak chiam zah a i mi ngaakte hong tunlouh chiang bang un hehhuai sek hi.
Hou chikchikte thukhat hitaleh, mi’n hon simmohbawl hiam, hon khem hiam, kawk neideuh a hon chihnate uh hiam leh mi’n hon ngohkhelh chiang bang un leng hehna in kidim sek hi.

Hehna in i tawldamna hon suhsak banah sau pipi poi khoihkha sek a, khelhnalam chauh hon tun khanaak ahihman in (Sam 37:8), theisiam le’ng, hehna douna a panlaaktheihdan om kha di’n i lamen hi. Heh pahpah louh hiam, i heh chiang a leng khial kha lou diing a kihep khiak hiam, tawpsan pah theih diingdan hiam a om theih zawkna di’n hehna suutzek leng i chi ahi.
(Jacob 1:19 ; Kolosate 3:8 ; Ephesate 4:31)

Hehna omzia:
Hehna i chih chiang in, sa vut/sa phut chih bang in kiphawk a, a khenchiang in mitmial zen a thangpaihna bang in i phawk sek uhi. Hehna a i sousan hun hi’n a dampah theih hun hitaleh, heh hun a i omdan leh kampaute uh akhawnung a, i kisiikpih diing uh tamthei mahmah hi. A kikhel ma in kideek thei man le’ng chu, thil tampi a siat diing veng thei a, mite i hihnat diing leng kiveng thei diing hi. Hehna i chih i lungput (emotions) dangte; kipahna, dahna, thanuamna chihte lak a chi khat ahi mai hi. Mihing i hihna ua, hon bukimsaktu khat ahi, chi ni.

Khuaklam leh ngaihtuahnalam a siamna neite’n, “Hehna ahihleh, a pawlam a kipat ei mimal hon sukha di zawng a bang hiam khat omdan a i ngaihtuah chiang ua, kihumbitna di’a dawnna (response) ahi” chi uh. “Vau lauhna tuamtuam i tuah chiang un leng, kihumbitna di’n hehna i zang uhi” chi uhi. Huai baan ah, nek zonna hiam, i iitte kepbitna hiam leh ei a di’a thil poimoh himhim kepbitna leh banghiam thil lauhthawnghuai a pat i suahtatna diing ua leng hehna masuan sek kihidan in gen uhi.
Mi teng in hehna phawk zel mahle’ng, mi khenkhat a di’n kisuum haksa diak chih bang leng om zel hi. I pian zia dungzui a, i mizia inleng ki-nga hi’n telsuimite’n gen uhi.

Hehna in mihing taksapum a sukkhakdan:
1) Hehna in sapum ah siatna tampi tun:
Hon hehsak diing thil hong om thei zel chih ngeinadan khat ahihlai in, heh zongsang chih bangleng omthei hi. Telsuimite’n hehna toh kisai a asuutkhiak uh khat chu, “Depression (lungsim natna) neite a heh chiang un lungdam pahpah theilou uh” chi uhi. Heh chiang a lungdam pahpah theiloute chu, Depression nei ahihkeileh neihlam manoh hikha thei uh chihna ahi.
Hehna beisak pahpah theilou a i om chiang un, tatsatlou in taksa leh lungsim ah puakgik (stress) om chihna ahihman in, i taksa leh lungsim ah aselam sukkhak tampi nei hi. Sung hatlou, ihmut-buai, taksa koitak hiam naa, hon nguaisak leh adangdangte khawng in hong kilangkhe zel hi. Huai teng in i kipahna leh lungkimna diing tampi lamang ahihman in, niteng hinkhua zatdan nawngkaisak a, kipahna leh lungkimna bei hinkhua gentheitak a zat chihbang omthei hi. Huchibang a hehna a dimte ahih uleh, phunchiak leh hanse taangpi uhi.
Hehna in mihing’ taksapum mahmah ah leng damdoi khenkhat (hormones) paidan buaisak a, huai in natna lauhuai khenkhat, lungtang natna (heart disease) bang hon guan thei hi. I taksa in natna a doudaaltheihna (immunity) bang leng hehna leh lungkimna neihlouhna in naaktak in kiamsak ahihlam huailam a siamna neite’n gen uhi

2) Hehna in thil muhdan khek danglam:
I na phawkdan uh hingei di’a i gintat khat chu, i heh laitak un kampau kisuum leh omdan kithunun haksa mahmah hi. Banghiamkhat in hon phului hileh kilawm in i gamtang sek ua, thil omdan leh a khawnung gu diing ngaihtuah theilou bang in ki-om sek hi. Huai phetlou in, aselam leh ahoihloulam kia hon ngaihtuahsak khanaak hi. Bangziak a huchi sek i hi di uam chih a suutna uah, “I khuak ua thil omdan i muhchettheihna pen uh, i heh laitak un bangtan hiam ki nengniam (partially suppressed) ahi” chi uhi. “Huaidan ana hi maw?” chimai ni.

A suutna uh khenkhat ah hiaidan khawng leng mukhia uhi: Mi hehhaatte’n amau khuak pilna (intelligence) leh thilhihtheihna (ability) pen ahihna taktak sang a saangzaw (overestimate) sa naak uhi. Mi hehhaatte amau leh amau pil a kisak tuk ua pil hetlou uh chihna ahi. Huai thudik ahingei diing chih i pomtheihna chu, i Laisiangthou in hon hilhsa mah, a chetna (proof) di’a hon suutkhia uh ahi lel hi.
Heh di’n na lungsim in mangang ke’n; hehna lah mihaite awm ah a khawl ngal a.” (Eklijiasti 7:9) 

Hehna suut sau zek lai ni:
Hehna i chih a se vek hilou ahi. Banghiamkhat in hon hehsak a, thilhoih leh a phatuam diing hon ngaihtuahsak a, hon hihsak leh hehna manpha ahimai hi. Himahleh, i hehnate un ahoih sang in ahoihlou ngen hon ngaihtuahsak hi. Hehna i chih i kisaktheihna uh toh kisai kha (pride issue) hideuh taangpi sek hi. “Kei kahi” i kichihna uh asukkhak chiang in kiheh sek hi.

I heh chiang un, i kampau leh omdante uh laakkiik theihlouh leh khekkiik theihlouh phetlou in, i hihsiat khakte va bawllem thak haksa mahmah hi. A se diing bangtan hiam kisekhin man sek ahihman in, a hong kibawllem nawnna di’n leng hun tampi luut hi. A khente bang bawllemtheih nawnlouh tanpha inleng kise den thei hi.
Jacob 1:19 in michih ngaihkhiak kilawp diing, thugen kituhpih lou diing leh heh hak diing ahihdan hon hilh hi. I hehna uh tamzaw ahihleh, ei deihdan, hoihsakdan, utdan leh pomdan kia lenkip tentun a mi’n amaulam a gen uh i ngaihkhiak utlouh ziak uh hitaangpi sek hi. Mi’n amaulam a thil omdan leh a ngaihdan uh gensak lou a, gen tuh tuttut lou hileng chu, ngaihkhiak bang leng kisin thei diing hiven. Mi gen ngaikhepeihlou na nana chu, dik kisa pumluum chihna i hih ziak un, mi kia moh i sa ua, i hehkhum pahpah uhiHehna a i hong dim chiang un, mahni kisiamtanna leh mi mohsak dan kia i thei uhi.

Pathian in, Jesu Khrist ah, mi dikloupi dik hon tangsak ahihchiang in, diktatna lampi zui gige diing in hon deih hi. Himahleh, i hong thangpaih chiang un, ei ah Pathian diktatna suakkhe theilou hi (Jacob 1:20). Huaiziak a, hehna leh niin leh gilou tengteng koih mang a, i kha hondam thei Pathianthu, thunuailut tak a i  pom diing uh ahizaw hi (Jakob 1:21).

I Laisiangthou ah Hehna a kigen masakna ahihleh, Genesis 4:5 ahi. Kaina a heh mahmah ziak in a sanggampa, Abel ana that hi (Genesis 4:8). Hehna in tualthahna natawm poisalou di’n mihingte hon zou ahihman in, hehna i kizohsak di uh hilou in, en i na zoh diing uh hizaw hi. Hehna in khelhna huaise taktak hon hihsak ahihman in, i dou diing mah uh ahi. Pathian’ galvan zat changkang poimoh hi (Ephesate 6:10-18).

Sinsiatna leh lungtomna in Khalam a i khanna diing uh leng naakpitak in daal hi. A ziak ahihleh, i heh chiang un, a siatluat di venna in ngaihdam i ngen sek uhi. Huchi in, hon hih heh diing a hong om thak chiang in, kisuum zoulou a khial suk kha zel in, ngaihdam i ngen zel uhi. Khelhna ngeimah a khial zel a, masuanna om mahmah lou chih chu khalam khanna hi di’n a gintathuai kei hi. Piangthak i hih uleh, khalam a khang diing mawng i hi uhi (a tam leh tawm thutuam ahi). I khalam khandaaltu khat ahihna ah, Hehna tung a thu i neihtheihna diing un, Khagah ahuntak a i suahtheihna d’ua Khasiangthou hon chiilna i taksuah uh poimoh hi. I huchihtheihna d’ua poimoh mahmah chu, kiniamkhiakna (humility) ahi. Kiniamkhiakna kisam geuh i hihman un, i sin takzet uh poimoh lua hi.

Khaatna, thangpaihna, hehna, haanna, gensiatna leh gitlouhna tengteng tawpsan a, kihehpih a kilainat tuah chiat diing in i Laisiangthou in hon sinsak hi. Huaibang a hehna lungput leh ngaihtuahna ahihleh ngaihdam theihlouhna ah hong kipan hisek ahihman in, kua hiam ngaihdam theihlouh neikha leng kihi kha thei hi. Ngaihdamna suah pahpah kisin poimoh hi (Ephesate 4:31-32). Ngaihdamna saan i kithalawp tuk ua, ngaihdamna pekhe utlou leh haksa salua i hih uleh, i natna leh i thuaknate thei tentun a, ei-leh-ei kilimsak law zezen kihi kha diing hi (Luke 9:23). I damna diing leh i lungtang taak a kitapna diing in Toupa mai a ki tuluut a Amah muang ngam di’n thuum le’ng, Toupa’n a loh diingdan theilua hi.

Hehna thunun diingdan khenkhat:
1) Tawlngakna kisin siam poimoh
I hehtha a suahphut hiam, i sat vut chiang a kintak leh awlsamtak i hihtheih ahihleh, hu laak (deep breath) ahi. 10 tan ahihkei leh 20 tan sim kawm a sau pipi a hu laak a, hu khahkhiak in hehna leh mangbatna kiamsak hi. Huai baan ah, a phatuam mahmah nawn khat chu, i hehna a hibangbang leh i phawk bangbang a gelhkhiakna in ei hon kienchiansak a, huai in i ngaihtuahna khek a, huchi’n i hehna hong dai thei hi.
Mi khenkhatte’n, mun nuam, hun nuam leh thil tuam daih khawng a kiheikhia in limsak diing tuam deuh tup-le-ngiim in kipe zel uhi. Khenkhatten Bible chaang bang gen sek ua, Khenkhatte’n thuvual gen hiam nei sek uhi.
Hiaipen miteng a kibang khollou diing hi. Banghiam khat hehna daihna/heikhiakna diing a hihsek (coping mechanism) nei le’ng chihthu ahi.

2) Na pau ma in ngaihtuah masa in:
Sat phut ziak a bang hiam a khonung a poi i sak diing genkhak baihlam ahihman in  ngaihtuahna hun tamlou piak teitei sawm diing ahi.
Hehna toh kisai a suutna ua, poimoh mahmah khat a muhkhiak uh ahihleh, ‘mite’n a hehna uh a latkhiaksak (express) uleh, lungkimthei sek uhi’. Huaiziak in, hehna pen kitom hiam, melsetak a latsak sese ngailou a, sat hehu lai a leng latsak louh sawm ham a, a khawnung a ahong daih chiang a, i hehna leh hehziak pen genkhiak thoh theih ahi chih thei ni. Thil olsam hikei mahleh, ngiim a zohtheih thil ahi. I hehkhumte tung a thuneihna diing hiam ahihkeileh amau natsak sawm lou in, mohsak leh ngoh bawl lampang leng hizawlou in, a thu omdan leh poi i sakte chiangtak in gen thei leng, kilemna leh kitheihsiamna kia hilou in, a hehte leng lungdampah thei ua, i gennate’n leng ngaikhethei uhi. Huchia, kua hiamkhat suk hehkhak i neih chiang in, a hehna uh gensak in (mahni kisiamtanna di kia ana ngaihtuah khop lou in), ngaikhe thei leng, akua-kua adi’n navaak huai a, mualsuahna leh kilemna leng om thei pah diing hi.

3) Taksa sawizoina/Exercise phatuam:
Taksa sawizoina (physical activity) in lungbuaina leh tawldamtheihlouhna (stress) leh hehna kiamsak mahmah hi. I heh chiang un, a daih theih pahlouh hun omthei tham hi. Huai hun chiang in, hehna sukdaih diing tup a neikawm a, haattak a pai (brisk walk) hiam, tai (run) hiam hih theih hi. Huai lou in, i lungluutlam banghiam khat va hih chih khawng inleng i hehna kiamsak thei hi.
Hehna kia hilou in, banghiam ziak a tawldamlouhna (stress) i neih chiang inleng taksa soizoina leh taksa tatsak hoih mahmah hi. Exercise laak chiang in, i taksa ah tawldam theihlouhna damdawite (stress hormone – Adrenaline leh Cortisol chihte kha, hehna leh a kinaihpih lungput hoihloute i neih chiang ua i taksa mahmah in a bawlkhiak ahi) hong kiam ua, natsawkna leh lungnuamsaktu damdawi (endorphins) i taksa mahmah in hon bawlkhe zel hi.
Excercise laak i chih taksa adi kia hilou a, lungsim a di’a leng damtheihna ahi. Pathian laa ngaikawm khawng a exercise i laak leh bang chu, i khalam inleng ana phattuampih mahmah ahi chih kei mimal phawkdan ahi.

4) Pan laakdan khenkhat genbeh ni:
Sai leh buaipih diing tamluat ziak a ngaihtuahna kibilchilhtak a om hun chiang in, heh baihsam mahmah ahihna ah, tawldamna leh kihuihkhiakna hun sau loulou mahni kipiak siam poimoh hi. Hiai kha, a ki-saai di’a mansa leh hehphut chihte omlou a vaisai theihdan khat ahi.
Thil omdan leh paidan a lungkimlou a heh leh han gige mawk sang in, a dawnna (solution) di ahihkeileh a vai venna diing khawng ngaihtuah phatuam zaw diing hi.
“Na huchi-na khachi”“Na huchi gige/ngeikei” chihte sang in “K’en na huchih chiah nuam salou” “na huchih chiang a dah lua kahi”, “Huaidan in hih zaw le’ng la?” chihte khawng hithei zaw leh, thil tampi kise diing veng diing hi; Nu-pa kikaal ah hi’n nu-leh-pa leh tate kikal hitaleh.

5) Panpihna nget hun theih leng poimoh:
Ki-eng chih leh ki-hem chihte chiin zongsak a a omna innsung ah thil sesa kisiat behlap a, innsung ah lemna omthei mawngmawng sek lou hi. Phunna leh haanna diing lel khawng mu a, mi awimoh, ngoh leh mohsakna diing kia khawng mu a, mahni lam ki en hetlou a, “Pathian, Pathian” chi kawmkawm a thil hoihzaw hihna diing leh diktak a vaihawm thei zenpi a utlou i hihleh, pharisaite bang a kisahkhawmisak lel kihi ahi.
‘Lemna delh a delh diing’ leh ‘thilhoih hih diing a Khrist Jesu a siamthak a omte’ om diingdan toh i omdan leh kampaute kilehngat ahihleh, “a diklou khat kei ah om hiveh aw” chi ngam a, a poimohdan a panpihna zon poi saklouh diing ahi. Pathian’ mizat naih diing hunkhop nei i hi ua, i hampha mahmah uh ahi. Amaute va naih in, i buainate kum in, huai houlimna leh thuumnate tungtawn a Khasiangthou in kikhekna diing om a hon theihsakte pom in, Pathian thumannalam zotna ah panlaak poisa kei ni. Ngaihdamna hau in, i hehnate koihkhe pahpah le’ng, eimah kitawldam hi.

Thukhitna:
Pathian in mihingte hon siamdan ah hehtheihna toh hon siamkhawm hi. Setan in a hoihthei teng hihsia ahihziak in, thil hoih hihtheihna dia hehna i neih bang leng khaatna leh thangpaihna gahkhesak diing phet in hon bawlsak hi. Mihing i hihna uah, Pathian in heh hon phal mahleh, sawtpipi heh diing in hon deihlou a, i heh chiang ua i khelh diing uh leng hon phallou hi (Ephesate 4:26). Huaiziak in, ei a di’a hoih deih a, thil hoih hon pe nuam gige Pathian kiang ah hehna kideektheihna leh hehna in hon zoh louhna di’n panpihna ngen le’ng, hon panpih law mahmah diing hi, Jesu Khrist min in. Amen.

-Chingngaihlian Tunglut

February 6, 2021 / Article  No. 23

(Laigelh toh kisai kupbeh nuam a omleh, +919892316430 ah laigelhtu thuzaak theih diing hi.)

Chingngaihlian Tunglut
WRITTEN BY

Chingngaihlian Tunglut

She is one of the two co-founders and the in-house counsellor. Her freelancing works include lots of voluntary and 'Pro Bono' counselling in church and community. She is also extensively involved as a counsellor at Bombay YMCA Counselling Centre, CBD Belapur, Navi Mumbai. She has been trained and certified in several Mental Health and associated courses. She is also a certified trainer. She is passionate about young people and the issues they face. She has facilitated workshops on Mental Health and other relevant issues and is involved as facilitator in counselling courses and Sunday School teachers training from time to time.

(Please contact her for seminars and workshops about adolescent and youth issues and mental health etc. As a trainer, she is also passionate about training and equipping people to better serve the body of the Lord Jesus Christ in children, youth and women ministry)

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Book Appointment