PATHIAN THEIHNA DAL: YOGA

0

(Yoga phuukna laigelh ahi ; saulou chik a Toupa Jesu Khrist sihna leh thohnawnna chetna/proof leng telkha hi)

LUNGGELNA MASA:

Khovel in ma a sawn touh zel toh kiton in, sum-le-pai leh neih-le-lam delhna leng nasa mahmah ahihdan i kithukim d’un ka gingta hi. Langkhatlam ah huchi mahleh, langkhatlam ah mi tamtakte’n sum-le-pai sang a manphazaw – taksa damtheihna, lungsim tawldamna, kipahna, lungmuanna, hinkhua leh mimal omzia kitheihna, khalam kitundingna khawng delh taak sazawta uhi. Hiaite a zonnalam un, gamteng dap ua, amau pomtheih lam leh nopsak zawng toh kituak ana hingei di’a, YOGA le va maikha sek uh hidi’n a gintakhuai hi.

Singtangmite leng tam hetkei mahle’ng, khovel masawnna ziak in dinmun leh khosakna nuamzaw – India gamsung a khopite chih phetlouh in, khovel kilchih a gam changkang taktakte ah i kithehdarhta uhi. Khovel tawndan, adiak a tumlam gamte chiindan leh pomdan in hon nawkkha tou zel ahihziak in, Yoga bang leng amau’ piibawl ziak a ana piibawl sawn i hikha duam? Vaite leh Hindu sahkhua lah, ngaihsang lam sang a simmoh bawl lam ah puukzaw i hihna uah. Ahihkeileh, Hindu sahkhua pansan political party eilam a sunglai hong tang mahmahte maipha zonna ziak khawng ahizaw kha hia ahihkeileh ‘lungsim zau’ hih utna ziak khawng ahi diam?

Puaknat huai kasak mahmah ahihleh, Singbul-suangbul leh dawi-le-kau biakna akipat, A iitna toh Tangthupha tungtawn a hong zongkhia, Pathian’ panlaakna bangmah a ngai nawnlou hile’ng kilawm hi. Tualniamtak a manthaina kawkhuuk a omlai, Pathian in hon hut khiakna kum 100 bang val hialta mahleh, i changkanna un huai manthaina kawkhuklam mah ah hon kilehkiksak hileh kilawm hi.

I dinmun un lungtang hihnaa mahleh, lungkiak huai kasa tuan hetkei hi. Singtangmi Khristian kichi tampite huaibang a khovel thugousiah leh khovel pilnate leh samitna suang leh muang a a-om lai un, Khristian diktak, Pathian laukawm a, ginom leh kuhkaltak a Pathian suang leh muang leng hunkhop ki-om zel hi. Toupa hoih hi!

YOGA HONG KIPATDAN:

Khanglui hunlai in Pathian hing belou leh sinna-siamna neilou in mawlchik in hinkhua i na zang uhi; Bittak leh lamzangtak a niteng hinkhua zat diing khualna in khua-le-tui, sing-le-suang, dawi-le-kau khawng bia in, huihkhua leh kiim-le-kiang toh  kituaktak a omtheihna di’n kithoihna khawng bangchi chi hiam in i na neisek uhi. Huaidan a mihingte sang a tungnungzaw, thilhihtheizaw leh i hehsak chiang a hon gawt thei, khate (spirits) om uh ahi chih thei a, i suk kipah zoh leh, kituahpihtheih ahihdan theihsiamdan khat i na neihdan uh leh Yoga thil tup ka teh mahmah hi.

Yoga ahihleh, Rig veda kichi Hindute Laibu lui ah Kum 1500 BC lak vel akipat gelhluut a chiamteh in ompan hi’n gen uhi.

Atomlam a gen in, kum 500 BC – 800 AD tan khawng in Yoga naaktak a puahphat in hong om hi. Hiai hunbi in Mahavira (Jainism Sahkhua mukhetu) leh Gautama (Buddhism sahkhua mukhetu) in khalam a navaakna hon muthak uhi. Hiai Jainism leh Buddhism ahihleh, Hindu sahkhua akipat petkhia tuak ahi ua, A mukhetu tegel in Yoga (Hindu sakhua a khuam poimohtak ana lensa) leng  hiai sahkhaw thakte ah kailuut in sunglai hon tangsakta uhi. Hotdamna leh zalenna muhtheihna di’n yoga tungtawn a  thuuktak a ngaihtuahna (meditation) poimoh hi’n ana koih uhi.

Hiai hunbi sung mah in, Hindute sahkhaw Laibu Bhagavad Gita leng gelh pat in ana om hi. Bhagavad Gita ahihleh Krishna leh Arjuna houlimna ahi a, huai ah Krishna in Arjuna a sinsakte chiamteh in om hi: Dharma yoga (hinkhua zat diingdan/way of life), Karma yoga (thilhoih hih diingdan/generous action), Bhakti yoga (pumpiakna leh kepna thilhih/dedicated and caring action) leh Jnana yoga (theihna/knowledge) chihte ahi uhi. Krishna in lungsim thovengtak a omtheihna pen yoga hihte lohchinna muhtheih dia a kilatkhiakdan khat hi’n gen hi : huai chu, dinmun hoih in se taleh, huaibang ngaihtuahnate a kiawngsuut a, zalentak a om hiu-hiau theihna hidan in gen hi. “Kipahna sangpen leh tungnungpen neite zaw Brahma (pathian) toh pumkhat suak yogi-te ahi uhi” chi’n leng gen hi.

Bhagavad Gita in yoga tup leh ngiim pipen a agen ahihleh, khovel thil poite lak a pat mahni (self) ki awngsuut a, ei mimal’ kha toh koimun peuh a om leh bangkim siamtu (omnipresent and creator) a aneih uh Brahma’ kha pumkhat suahsak diing chih ahi.

1500 A.D tan in, Hindu siampu leh mipil tampi hong suakkhia ua, amaute panlaakna toh yoga in naaktak in ma hon suan tou zel hi. 1900 AD tan khawng in Swami Vivekananda panlaakna toh tumlam gamte (western countries) ah yoga puaklut leh khansak in ana om hi. Tumlam gamte’ khovellam masawnna toh yoga tungtawn a salam damtheihna leh khalam masawnna kigawm hileh khotaang bawlhoihthak theihna dia panlaakna nna thupitak a semkhe di’n ama’n gingta hi. Swami Vivekananda ahihleh Hindu monk (Hindu sahkhua a dia kipumpiak) ahi a, Hindu sahkhua puahphatna leh bawlthakna (reformation of Hinduism) ah dinmun poimohtak ana len hi.

Hiaidan in Yoga ana kikhek toutou a, Hindute lak kia hilou in, khovel ngeina leh paidan (culture) leng genneitak in sukha tou zel a, tutan khawng inchu, taksa sawizoina (exercise) leh gamtat-le-khohei (physical agility and mobility) nuamsak chih a om in naaktak in pom leh ngaihnat in hong omta hi. Himahleh, bangchiteng in kikhek in, “exercise maimai ahi” chi in gum mahle uh, yoga omzia leh tup leh ngiim pipen chu mahni’ kha leh Hindute’n bangkim siamtu pathian a aneih uh Brahma’ kha pumkhat suahsak diing ahi thouthou hi.

Ei gingtute bel, Pathian in mahni a tuam om a, kithupi koih leh kivawksang a, khovel a damtheihna, hauhsakna leh kipahna delh diing a hon bawl kihi zenzen lou hi. A hon bawlsan ahihleh, Amah thupina langsak diing, Amah pahtawi diing, Amah toh kikholhkhawm a thumangtak a Amah toh ton diing a hon bawl i hi uhi (Deuteronomi 6:5 ; Micah 6:8 ; Eklijiasti 12:13-14).

Huan, Johan 4:24 in i Pathian Kha ahihdan leh a bemite’n kha leh thutak a i biak ngeingei ding uh ahihdan hon hilh hi. I biak Pathian hing leh siangthou, hehpihna leh zahngaihna a dim, munteng  a om, abul leh atawp, bangkim siamtu, bangkim tung a vaihawm, bangkim thei leh ei hoihna di deih, Pathian thupitakmai  kha leh thutak a biak diing nei zenpi a, kha dang, mumalloutak, kingakna taaklou, mimal tak a hon thei a ei hoihna leh hinna dia hong kipumpiak a gamtang chih leng hilou, bangmah hilou leh mihingte ngaihtuahna in abatphak tan thilte khawng lel a kikhem lungawi (settle) suk mai di maw ei?

Hindute laibu siangthoute a thu kigelhte a taktak mah ahi chih a chetna omlou hi. Amau lak mah ah leng, atamzaw in khanglui tangthu (myth) hi’n gen uhi. Huai tangthute akipat pilna leh theihna, mihing hinkhua a phatuam dia zat diing omte a zang uh chihthu ahi.

Ei Laisiangthou ahihleh, Pathian in a hu  A hat khum ahi a, a hing ahi chih i Laisiangthou mah in hon hilhchian hi. Hinkhua zat diingdan kia hilou in, i omzia uh chiangtak in hon hilh hi.  A bul le hon hilh a, a tawp diingdan le hon hilh a, taangtawn om diingdan natawm leng hon hilh hi. Laisiangthou a kigelh thute adik mah ahihdan Khristian hilou khangthu suutmite natawm in leng ana suut khe zel uhi. Jesu Khrist hong si taktak mah ahi chih Khristian hilou khangthu suutmite (secular historians) natawm in tutan inleng Jesu Khrist pianna leh sihna  suutkhe tou zel lai uh ahihziak in, Jesu Khrist in i khelhna ua kipat hong tankhe diing ahihlam ana genlawk Thukhunlui leng, dikmah ahi chi in i pom ngam hi. Ahialah, pom ngamlou pawl bang ki-omta ahihna ah, a tomtheipen in chetna i na en diing.

THUKHUNLUI chetna (proof):

Geologist (Lei omdan leh kum paidan dungzui a lei kikhekdan sim leh suut mi) Dr. Steven A. Austin in “Greatest Earthquakes of the Bible” kichi article ah Laisiangthou a ziinliingte a suutna ana gelhkhia hi: Kum 31 B.C in ziinliing nasatak khat in Qumram (Dead Sea sim-mallam a om) naaktak in ana nuaikha hi. Hiai a ziinliing toh kisai, Josephus (Judate khangthu suutmi muanhuai khat) in ana gelh luutna ah, mi 30,000 lam si uh hi’n gen hi. Ziinliing a ana mangthai loute’n Dead Sea toh kinai a kawhawm (caves) omte ah laipuante (scrolls) ana phuum mang in, Qumram khua ana taisan uh hidan in gen hi. Qumram khua a leitang omdan a sim leh suutna uah, a khawsung a khotaang in ana zat uh kimuhkhawmna inn a khaang (crack) amuhte uh leh thildang amuhte uh pansan a a suutkhiak uh ahi. A laipuante upatdan a suutkhiakna ua kipat in, Jesu Khrist nnasep (ministry) kipat ma kum 60 lak vel a laipuan (scrolls)  a Thukhunlui laibute ana teisawn uh hidi’n gingta uhi.

Hiai a laipuan ana phuumte uh kum 1946/47 lak in muhkhiak in ana om a, Dead Sea Scrolls chih in minvuah uhi. Hiai Dead Sea Scrolls-te lak ah Thukhunlui a Laibu omteng – Esther Laibu chihlouh siah- a them leh a hal bek mukhiak in om hi. ISAI LAIBU bang leng a muhkhiakte lak uah kim diim-diam in telkha hi.

Dr. Austin in a laigelh ah, Sodom leh Gommorah – Genesis 19:24 (2050 B.C lak) nuaimatna hi’n Jericho kulhbang chipna hitaleh – Joshua 6:20 (1400 B.C lak), ataktak mah ahihdan leitang omdan leh kikhekdan sim leh suutna apat ana suutkhia uh hi’n gen hi.

Saulou chik a Jesu Khrist’ sihna leh thohnawnna suutna:

A. Jesu Khrist sihna chetna tampi omte lak a khenkhat:

(1) Laisiangthou a kigelh himahleh a gingta utnawnlou hunkhop ki-omta ahihman in, gingtu hiloute suutna enzual leng i chi ahi. Flavius Josephus kichi, Jesu Khrist thu ana gelhluut masa pen ahi. Amah ahihleh, I Toupa Jesu Khrist sihnung sawtlou, Kum 37 AD lak a piang ahi a, kum 66-70 AD kikal in Palestine a Judate Rome’ opkhumna akipat a kiphinna masapen (the first Jewish Revolt against Rome) hun lai a Galilee a Sepaih heutulian (commander) inleng ana pang hi. Josephus ahihleh, vaihawmtu leh sepaih dinmun sangtaktak lente toh kizopna hoihtak leng ana nei ahihziak in, gelhlut a chiamtehna a pansan theih hunkhop om diing chihna ahi. AD 93 lak vel apat in Judate khangthu ana gelhluut a, huai ah Toupa Jesu Khrist thu leng ana gelh lut hi. I Toupa Jesu Khrist sihnung a khang masapente lak a ana pang Josephus, Juda mi ahi. A nungzuite’n saptuam masapen ana phuhkhiak tuung lai ua damlai ahihman in, Toupa Jesu Khrist mit mahmah a mu a, a nnasep chiantu a pangte toh kitheikha leh kihoulim kha lawtel di’n gingtaathuai hi.

(2) Josephus khit kum 20 vel in, Kumzabi 2na bullam in, Roman politician Pliny leh Tacitus in Roman-te vaihawmna ah tanmun leh mohpuakna sang taktak ana len uhi. Tacitus in ana gelhluutna ah, Judaea gam a vaihawmtu a Pontius Pilate a panlai (AD 26-36) leh Tiberius Rome kumpi ahihlai (AD 14-37) a Jesu Khrist kilhlup ahihdan ana gen hi. Hiaite gelhluutdan toh Gospel-te (Matthai, Mark, Luke leh John) a kigelhdan kituak ahihdan teltak a sui khiak (research) in ana om hi.

Pliny ahihleh, huai hunlai mah a Turkey gam mallam a vaihawmtu (governor) ana hi a, ama’n, “Khristian kichite’n Jesu Khrist Pathian biak a bia uh ahi” chi in ana gelh luut hi.

Ngaihtuah dia hoih khat: Josephus i chih Jesu Khrist nungzui leh Messiah ahihna pom leng hilou hi. Tacitus leh Pliny bang in Khristiante ana mupeih khollou ua, a gindan uh leh a sahkhua uh haihuaitak leh dawi leh kau upna maimai khawng luhlultak a hinkhiakpih uh hidan in ana gen hial uhi. Hiai mi thumte’n chiamteh dia a gelhlutte uh, Khristian hilou ahihziak tak un, khangthusuutmite’n thuzuau leh ginlelhhuai hidi’n koih lou uhi.

(3) Kum 10 paita lak in, leitang (soil/earth) kikhekdan leh omdan suute’n (geologists), Jesu Khrist sih hun lak a ziinliing chia Matthai 27:51 in agendan a ataktak a tung ahihdan leh a ziinling haatdan natawm 5.5 (Richter scale) a haat hidan in ana suutkhia uhi. Hiaite Geologist Dr. Steven A. Austin, PhD in “Greatest Earthquakes of the Bible” chih article ah hoihtak in a suutna ana gelh hi. Suunnung dak 3 lak (Matthai 27:46), April 3 (Friday/Sintawpni), 33 AD in Toupa’n Jesu in “Zoh ahita ta!” chi in a kha ana khahta hi (Johan 19:30). Suunlaitak a kipat dakkal 3 sung vingveng ‘Awk in Nisa valh’ chi in huai hunlai a mite’n gen uhi (Phlegon, Greek khangthusuutmi in, AD 137 lak a ana gelh ahi).

Jesu Khrist Messiah ahihna pomlou uh ahihziak un, Tempul puanzaak, phelnih kisuah thu Judate’n a chiamteh louh uh lamdang lou hi. Himahleh Alfred Edersheim in ‘The Life and Times of Jesus the Messiah’ chih laibu a agelhna ah, “Josephus leh Talmud (Talmud – Judate’ Hilhchian bu chi leng a dikthei thou di) in Jesu Khrist sihhun lak toh kituak a thil lamdang tung a chiamteh uh khat chu – Tempul kongpite lamdangtak in amau leh amau a hong kihong uh- chi hi. Hiai a ‘Tempul kongpite amau leh amau a kihong’ pen toh puanzaak phelnih kisuah Edersheim in kaimat hi. Edershiem in agelh zel na ah, “Jerome (Sophronius) kichi (340-420 A. D) laigelhmi leh khangthu suutmi khat in Hedibia kichi kiang a laikhak ah – Tempul a khuam nih (a kikal awng) tung a zawl paiphei (lintel) lianpi feet 30 sang a sauzaw, kg 30,000 phial a gik kekhia in kitan gawp hi – chi’n gelh hi” chi hi. Hiai laithon a lintel kigenpen Edersheim in hon suut chiang in Toupa Jesu sih hun a ziinliing ziak a kiphelkhap a Judate’n a chiamteh pen utoh kaimat hi. Huai lintel ahihleh, puanzaak nih kisuah pen a kikhaina tung hidan in kaimat nawn zel hi. Zawlnei Amos in Amos 9:1na a Temple a lintel chimkhe diing ahihthu agen toh leng hong kituaktou lai hi, chi hi. Ahialah, lintel kichim in huai puanzaak sahtak mai phelnih a suah zoh vual di’n koih lou zel hi. Aziak ahihleh, Temple puanzaak pen a dung feet 60 a sau, a vailam feet 30 a lian, khutpeek chiah a sah hi’n gen uhi. Huaidan in, Edershiem in Tempul puanzaak kek mah ahihdan suutkhia hi.

Tempul puanzaak agik diingdan ngaihtuah mahle’ng, ziinliing ziak a atunglam akipat anuailam tan keksuak a phelnih kisuah hizawlou in Pathian khut in a bohkek ahi chih, ei gingtute’n, i thei giu-giau uhi. Huaiban ah, i Toupa Jesu Khrist in tangtawn daih diing a Amah sisan a khelh kithoihna hon bawlsak ziak in  Pathian toh ei mikhialte kikal hon bawldiksakna leh, Amah i Toupa Jesu Khrist ngei i Siampulian hong hita ahihdan i Laisiangthou in hon hilhna ahi chi’n i pom hi.

B. Jesu Khrist thohnawnna chetna tampi omte lak a poimoh diak khenkhat:

(1) Toupa Jesu Khrist’ thohnawnna thil phuahtawm hileh mi gingtaak theih di zawng leh a kilawm di zawng khawng in hih le uh kilawmtak ahihlai in, A kiphumna haan ana hawm a, a thohnawnna theihpihtu masapente numeite hi’n chiamteh in om hi. Kum zabi khatna hunlai khawng in, Judate tawndan in, thukhenna innpi (court) leh kihekna khawng ah niamtak a koih numeite’ theihpihtu (witness) hihna pomlou uhi. Khristian masate adia leng Toupa thohnawnna thu theihpitu masapen dia pasal (a nungzuite) hilou a numei ahih uh leng, huai hunlai a Judate paidan toh kituak hetlou ahihman in thil zumhuai in ngai diing uhi.

Huaiziaktak in, zuau thu leh phuahtawm thu hileh, hanhawm leh Toupa thohnawnna theihpihtu masapen di’n numeite hisak hetlou diing uh ahihdan khangthusuutmi leh teltak a suutmi muanhuai tampitakte’n gen uhi.

(2) Sawltak Paul Khristian a suah ma in, a lungsim ah Jesu nungzuih di lamlam ana omkha lou hi; Khristian martyr masapen, Stephen suang a denlup ahihlai inleng, a puanlom uh kemtu in pang hi (Nasepte 7:58). Khristiante huat chihtak in hua a, vauna leh thah atup thu khawng gen kawm in, siampulian kiang a, Damascus a Jesu nungzui omte mat a Jerusalem a tohpihtheihna lai va ngen hi. Huchia Damascus zuan a apailaitak in, a tunma zek in, thakhat in van akipan vaak akiim ah hong vakkhia a, huchi’n Saul a puuksuk a, aw a zata hi, “Saul, Saul! Bang achia kei hon sawi na hia?” chi in. Saul in, “Toupa kua nahia?” chin dawng hi (Nasepte 9:1-18). Akim sipsip in gen kei leng le, i theih siam theih ahihleh, Saul hong ki lumlet a, ahihna lui teng taisan in, Toupa a di’n gentheihna leh delhdenna chiteng thuak a (2 Korinthte 11:21-29), a sihtawp dong in, ginomna leh chihtakna toh pang hi (2 Timothi 4:5-7). Thukhunthak a Laibu 27te lak ah, atawmpen a 13 bek Sawltak Paul in a gelhdan a pom ahi.

(3) Juda sahkhaw makaite’n Rome thuneitute kiang a i Toupa Jesu Khrist kilhden dia apiakkhiak lai un, Peter heu in, a nungzuite tengteng in “Na sihna a leng si sam diing himah leng k’on kitheihmohbawl kei hial ding” chi in gupna ana chiam hial mahle uh (Matthai 26:35), hiai huntak in lau in taikhia in kibukmangsan gai uhi (Mark 14:43-50). Himahleh, Toupa Jesu Khrist a thohnawn ni khit akipat kal sagih zoh nung in Khasiangthou hong tung a (Pentecost), huai khit akipat in Peter makaih mah in, hangsantak leh thuneihna toh, thil hihtheitak in Jesu Khrist gumta uhi. Huaibang a adamlai natawm a gum ngam loute’n a sihnung leh athohnawn nung in nat leh sat, gentheihna leh gawtna chiteng leh huhamtak a sih natawm poisalou zen a hangsanna chituamtak bangchidan a hon nei mawk ahi dua? ‘A thounawn’ chih a chet ziak uh ahi zaw hi.

I ngaihtuahna uh pai sausak mah ni: thuzuau gum di’n kuaman gimthuakna leh delhdenna chiteng toh kipumpiakna hinkhua leh hinna natawm chan ngam di’n deihteelna zang d’un gintakhuai hetlou hi.

Toupa Jesu Khrist’ tangthupha in chi-le-nam, tawndan-le-gindan, pau-le-ham leh gam tampi phoklek zou hi. Kipumpiakna leh iitna ziak in khovel khangthu khekzou hial diing khop in hiaibang thil ana tung ngeilou hi. Tangthupha kithehdalhdan bangleng a lamdan na ahihleh, gam vaihawmtute hiam, sepaihte hiam kigolh hetlou napi in, Juda mi tamlouchikte a kipat in naakpitak a dou-le-daal leh hiamgamtak a suk chimit sawmna tengteng leng mualsuah in kum zabi khatna ah ana kithehdalh bang in tuni tan in huai meikuang pai sunzom zel lai hi.

(4) Toupa Jesu Khrist A thohnawn nung in a nungzuite leh mi tuamtuam hunkhop in mu uh chih i Laisiangthou in hon hilh hi. Hiailam toh kisai a Bible siammi leh suutmi tamzawte’n leng hiai thu pom mahmah uhi. Sikha leh dawi nnasep hiam hilou a, muh utluat ziak a, ataktak hilou pi ataktak bang a ngaihsutna hiam leng hilou ahihdan i Laisiangthou in Matthai 28:9, Luke 24:30-40, Johan 20:19-27 leh 1 Korinthte 15:5-8 chihte ah chiantak in hon hilh hi.

Mi khenkhat in, Toupa Jesu thohnawn nung a mi muhnate ‘Mass hysterical hallucination’ dan khawng in gen mang sawm uhi. Mass hysterical hallucination – alompi a thil hilou pipi haichilh ziak leh muh utluat ziak a muhna- i chih mi honpi lak ah banghiam lauh ziak leh lamet luat ziak a thil omthei hi’n sociology leh psychology in gen hi. Hiai thillamdang (bang hiam/kua hiam muh) sahkhua dangte ah leng omkha sek hi. Himahleh, huaibang a sahkhua dangte thil muh leh Thounawn Toupa Jesu Khrist muhna kibanglou ahihdan i theihna chu, mun leh hun tuamtuam ah i Toupa mite kiang ah va kilang hi.  Munkhat leh hunkhat a mi lompi kiang a a va kilaakna chauh a bei ahikei a, ni 40 sung in mun, hun leh mi tuamtuam kiang a va kilaak a Pathian’ Kumpigam thu gen hi (Nasepte 1:3). Huai phetlouh in, mi houlimpih in kithuahpih a (Luke 24:13-49), nekhawm-takhawm in, kithuahpih hi (Luke 24:30-3 & 43).

Jesu Khrist thohnawnna chiante hindan kilumlet in kikhek zel ua, Jesu Khrist’ min leh A thutak gupna ziak in gawt leh thah inleng tunitan in omtou zel lai uhi. Sahkhaw dang zuite leng a ginna ziak ua kipumpiak leh sihchilh uh chihthu kiza sam sek hi. Amau’ chu, khalam a mahni (self) phattuamna di, kitawisanna di, pahtawina leh lawmman tampi tan diing ziak, nungak siangthou sawm sagih leh nih (72) lawmman a muh diing ziak, a pian nawnchiang ua ganhing khawng hilou a dinmun sangtak leh innsung hausatak a piannawn diing ziak khawng a kipumpiak ahizaw sek uhi.

Ei gingtute chu, Pathian hing, lei leh van Siamtupa’n, bangkim ei hoihna dia Amah lemgel toh kituak a semkhe zel a (Romte 8:28), A omlou apat hon bawl a, a thupina theikha, mukha, chiamkha leh koppih dia a lim kibatpih a lauhuaipi leh lamdangtak a hon siamte i hi uhi (Sam 139:14). Khristian i hihna uh tanvou leh mantam ahihdan thei in, ginomna leh chihtakna toh pan lathak ve ni. I niteng Khristian hinkhua ah hon hasuantu diing in, vangam leh i lawmman muhdite khawng chauh hikei leh i chi ahi. Amah Pathian tektek i iitna, deihna, gupna, ngaihsannate kihasuansak zaw ni. Theikhial lou di’n pilvang in peihna suah ni. Pathian ziak a thil leh dinmun i tan lellel leh i tan lai diingte hilou in Amah mimal pentak i lamet hizawleh chi i hizaw hi.

YOGA BANG AHIA?

Yoga hong kipatdan i suut zek leh, yoga leh gingtute kisaikhakna omlou himhim ahihdan theihkhiak in hong om hi. Himahleh, ‘ngaihdan’ tampi om ahihman in, suut zek lai leng phatuam di’n i gingta hi.

Yoga ahihleh, Hinduism’ thugin, kulmuttak leh pilsiamtak a salam, lungsimlam leh khalam tawndan leh zuih diing a thupil/thukhun 6 (guk) omte lak a khat ahi. ‘Yoga’ kammal a kilaak khiakna ahihleh Sanskrit kammal ‘yuj’ ahi : ‘Yuj’ khiatna ahihleh, ‘gawm diing’/pumkhat suah diing’ chihna ahi. I na gensa mahbang in yoga i chih taksa sawizoina maimai hilou a, thagui (muscle) hatna dia kizan leh kiziat kia leng hi hetlou hi. Yoga in a tup leh ngiim ahihleh, lungsim leh taksa munkhat a koih/gawm diing, huai lungsim leh taksa toh i kiim-kiang/khua-le-tui toh kipumkhat sak/gawm diing in, azohna dia i kha leh Brahman kha pumkhat suahsak/gawm diing chih ahi.

Sapum,  lungsim leh kha kigolhkha vek chihna ahi.

Ei Khristiante bel, i sapum pathian Tempul ahi a (1 Korinthte 6:19), i lungsim Amah deihbang a hihthak diingte i hi uhi (Romte 12:2). I kha ahihleh, Amah kiang a kik diing ahi (Eklijiasti 12:7). A hotdamna i san leh sanlouh dungzui a, Amah toh nunnuam a tangtawn a lengkhawmta diing (Luke 23:43 ; 2 Peter 3:13 ; Kilaakna 21:21-25 ; Matthai 6:19-21) ahihkeileh kah leh hagawina mun a khiak kihi diing ahi (Matthai 10:28 ; 25:41&46 ; Kilaakna 21:8).

Yogi (yoga hihte yogi kichi ahi) masapen Shiva (Hindute pathian khat ahi) hidan in chiamteh ua,  amah adia yoga latkhiak hi’n gen uhi.

Dr. George Alexander in laibu, ‘Yoga: The Truth Behind the Posture’ chih ana gelh hi. Aman hiai laibu ah, yoga hihdan (posture) nakpitak in ana suut a, Khristiante gindan toh kituaklou ahihdan ana gen hi; “Yoga hihdante (pose/asana) ahihleh Hindu pathiante pahtawina leh thilpiak ahi” ana chi hi.

Hindute gindan in, Shiva in yogi ahihna dungzui in theihna leh pilna thuuktak (knowledge) mi sagihte (7) kiang ah ana pia hi. Hiai Hindu siampu leh mipil sagihte’n, yoga tungtawn a thil hihtheihna a ngah ziak un, mihingte ngeina leh hihtheihtan sang a sangzaw in lungsim leh kha ah kilamtou in, sangpi tung ua, taksa lama ah leng kum sawtpitak dam uhi. Amaute ahihleh, mihingte paidan enkaitu diing a seh in om ua, a hun uh abei chiang in, amau bang geih a kha leh lungsim a sangtak tung yogi sagih mah in khekkhe zel uh hidan in gingta uhi.

Hinduism kia hilou in, Buddhism inleng yoga aangvan mahmah hi. Yoga tungtawn a salam damtheihna, salam utna hoihloute apat kiawngsuut theihna leh khalam a saangtak tuntheih hi’n koih uhi. Hiaibang a a-omtheih chiang un zalenna mu hidan in kikoih ua, khalam a dinmun sangpen a akoih uh, Nirvana tung dan in kikoih uhi. Khovel siatna (khelhna leh agau chileng a genkim vek mai) akipat kiawngsuut in, thutak zong in kineih uhi. Thutak (Truth) khat om ahi chih theihna khat chu nei un i koih ahi. Ahialah, a zonna lampi diklou ahihziak a amau ‘thutak’ muh dik hetlou hi. Hindute gindan khat ahihleh, thutak khat kia om a a lampi tuamtuam ahi chi uhi.

Hiaibang ngaihdan, ei gingtute gindan toh kituak hetlou hi. Bangziak hiam i chihleh, mihing taksa, lungsim leh kha dinmun tuamtuam a ei utthu a koih diing chih i Laisiangthou in hon sinsak lou hi. Puuksesa khovel ahihlam hon theisak a, mi khial i hihlam hon hilh a (Romte 3:23), suahtaakna leh vangam tuntheihna lampi Jesu Khrist chauh ahi chih hon sinsak hi (Nasepte 4:13). Thutak lampi Jesu Khrist ahi a, thutak leng Amah mah ahi a, hinna leng Amah mah ahi chih i thei hi (Johan 14:6).

I Toupa Jesu Khrist in i kha hotdam ahihtheihna  di’n siit khat leng neilou in mihing taksa pu in eite adi’n hong kipumpiak hi. I taksa ngei leng nikhat khek danglam in om diing hi (Philippite 3:21 ; 1 Korinthte 15:53). I taksa in phawk a, i lungsim in a suangtuah theih ziak in i kha hotdam in om hi. Taksa leh lungsimlam a khemna leh delhdenna, haksatna leh gimthuakna i tuak diing mawng a hilai hi (Nasepte 14:33). Khovel a omzia nei i hi ua, sianthounalam delh zel a, khovel a om kawmkawm a, Pathian limsaklouhna leh khovel duhgawlna khawng tawpsan a, tulai khovel ah kidek leh diktattak leh Pathian limsak a om dia hehpihna ziak a tatna sangpen a tat khiak a om i hi uhi.

(Sam 139:1-18 ; Ephesate 1:4 ; Tita 2:12)

Sahkhaw dangte sinsakna taangpi ahihleh, thilhoih hih diing mah leng ahi, ahialah, thilhoih pen salam, lungsimlam leh khalam a mahni mimal kitawisanna lampi di’n zang zel uhi. Huaiban ah, thil hihhoih leh sep hoih ziak a suahtakna (hotdamna) muh diing, leh a pathiante uh a suk lungawi zoh peuh uleh, khalam suahtakna kia hilou a salam a leng vualzawlna tang hi’n kikoih uhi.

Sahkhua dangte adiklou vek ahi i chihngam diing ziak tampi om mahleh, yoga toh kizawitawn deuh a i gen ut ahihleh, yoga tungtawn a Hindute khamitna gen thupi mahmah ahihleh pathian toh pumkhat suah diing leh mimal a lungsim leh kha a tuam om a, mahni hihtheihna leh thupitheihdan pen zon ahi.  Ei gingtute khamitna ahihleh, ei kilimsak lou a, i khros pua a i Hondampa’ nung zuih ahi (Luke 9:23). I hih diing pumpi ahileh Pathian lau a, A thumangtak leh kingainiamtak a, Amah toh tonkhawm ahi (Micah 6:8 ; Eklijiasti 12:13). Jesu Khrist tatna ziak a mikhial diktansak i hihlam kiphawk a (Romte 5:1), i kipahluat ziak a Pathian’ mel zong a (Sam 27:8), theihtawp suah a sianthouna delhna ahi (2 Timothi 2:15 ; 1 Korinthte 10:31).

Huaiban ah, gingtute Khrist a pumkhat i hihna uah, mimal a tuam-om diing hilou in, ki-iit leh kikhotuah a om di, i dah/ kipah chiang ua ki-uap/kivehtuah di, i puakgikte uh kidawntuah di, kithuumpihtuah di, ginna a kilamtou tuah a, a hunhun a Pathian bekhawm diing a thupiak a omte i hizaw uhi.

(John 15:12 ; 1 Korinthte 12:12 ; Romte 12:4 & 15 ; Galatiate 6:2 ; 1 Thessalonikate 5:11 ; Hebrute 10:24-25)

YOGA EXERCISE MAIMAI HILOU HI:

Yoga phattuamna leh hoihna naaktak in gen leh gup in omtou zel hi. I tenna gam a tulel a sorkar (BJP) in pilsiamtak leh iim leng ngai sa se lou in Hindu sahkhua hon tawisang mahmah ua, yoga bangleng vanzat manpha in a zang uh chih haihvual ahikei hi.

Ei Singtangmite kia hilou, Khristian tampite’n yoga ana aangvan mahmah uh hihtuak hi.

US gam a Kum 1900 bullam khawng a ana minthang khia a, khalam navaakna dia sinsakna ana pawlut A. K Mozumdar ahi. ‘Christian Yoga’ chih minvuah zen a Khristiante lak a ana kailuttu ahi a, ama’n Christianity (Jesu Khrist toh kizopna) leh Hindute’ ngaihtuahna thilchiin (meditative practice) gawmkhawmna ana sinsak hi. Lamdangtak in, a sinsakna in mi tampite hiip mahmah dan in ana gen uhi. Hiai hun khawng a kipat inle, Khristiante lak a awlawl in yoga kaihlut leh thangsak in ana omthamta chihna ahi.

Taksa sawizoina kia hilou in, taksa leh lungsim damna, suahtakna leh natna natawm doudaaltheihna dan a yoga piibawl touh sem in hong omta hi. Khovel gimthuakna te apat hon suakta sak, mahni taksa, lungsim leh kha thununzou a, i tunna (destiny) natawm bawl lamdang thei diing khop in khalam a navaakna muhtheih hi’n gingta uhi. Hiaidan khawng a, salam, lungsimlam leh khalam a midangte sang a tungnungzaw, zaangkhaizaw leh navaakzaw a omtheihdan a akigen ziak tak inleng, yoga lunggulh huai mahmah hidi’n i gingta hi

Eilawi in “Yoga exercise ahi, taksa sawizoina maimai ahi, Hindu sahkhua pomna ahikei”  khawng chi a genhoih i sawm teitei lai un, Hindu leh yogi diktakte’n bang agen ua le?

“Yoga pen salam sawizoina kia a zatsawm a, khalam a laizangtak a mun luah ahihlam gen mang sawm teiteite’n a theihlouh luat man uh ahizaw” chi in Professor Subhas Tiwari, Hindu University of America a ‘Yoga Philosophy and Meditation’ sinsaktu in ana gen hial hi.

Sri Sri Ravi Shankar, Hindu sahkhua a khalam maikaitu (spiritual leader) khat in hiaibang in ana gen hi: “Paak muumlai a hong paakpalh chiang a ahihtheihna thupipen a tung zel bang in yoga tungtawn in mihingte’n lungsim leh kha a hidiing bangtak un paakkhia uhi” chi hi.

Ei gingtute’n ginglou mite toh kituakloupi a hakkol i puakkhawm louh diing uh ahihdan leh “diktatlouhna leh diktatna in bang ahia kikopna a neih uh? A hihkeileh, mial leh vak in bang ahia kithuahna a neih uh?” chi in i Laisiangthou in chouna hon bawl hi (2 Korinthte 6:14).

I hihna tak uh chu, tatlekna leh khelhnate ziak a si i hi uhi (Ephesate 2:1). I nu’n khelhna a hon pai i hi ua (Sam 51:5), mi diktat leh thilhoih hih khat lel leng i omkei ua, Pathian zong leng i omkei uhi (Romte 3:10-12). Pathian’ melma kihi a (Romte 5:10), A thangpaihna ziak a meidiil a paihmang a om diingte i hi uhi. Ei kia a suakta theilou, ut leng utlou migiloute i hi uhi. Manthainalam zuan a om in, i dinmun huaibang ahi chih leng theilou khop a haina a i om lai un, Pathian in a siamsate i hihna uah, Amah apan suak i hihna uah, hon iitluat ziak in, i suahtakna di un, leh Amah toh kizopna i neihtheih nawnna diing un, A tapa tang neihsun hon pia hi. A tapa gingta a, a tatna sang khempeuhte kiang ah, manthaina leh khalam sihna akipat hon hih hing nawn in tangtawn hinna hon peta hi (Ephesate 2:1 ; Johan 3:16). Pathian in eite hon iit luat ziak in, A Tapa khelhna theingeilou eite adi’n khelhna suaksak a (2 Korinthte 5:21), A mah diktatna ziak a eileng diktat bang a pom i hong hita uhi (Romte 3:22). Thil thawnpiak, eilam ah i hih khat leng omlou in, hon hondam hi (Ephesate 2: 8-9). Ginna ziak a hotdam i hihlai lai un, ginna natawm amah hon piak ana hi ahi(Philippite 3:13). Eilam suan diing neilou i hi ua, bangkim Amah sepsuahsa leh panlaakna ahi a, Amah thupina diing vek ahizaw hi.

I hihna uh -Setan sal- akipat in hon hun khia a Amah sal i suakta uhi. Hehpihna leh zahngaihna a dim ahihziak in, sal hinawnta lou in, ta hihna hon pia a, a innsung ah sunglai hon tangsakta hi (John 1:12 ; Romte 8:16). Jesu Khrist nnasep zohsa ah kinga in, a gouluahtute in hong hita uhi (Romte 8:17). Jesu Khrist, Pathian tapa toh unau hithei di’n i dinmun uh sangtak in hon kheksakta hi (John 20:17). Hiaibang khawng a tan thupi, mit in amuh ngeilouh, bil in a zaak ngeilouh leh lungsim ngaituahna in a suut senglouh (1 Korinthte 2:9) i tan diing Jesu Khrist a om ahihlai in khovel omsung lel daih diing khovel thugousiah, khovel pilna, mihing ngaihtuahna in a batphakdan tan lel khawng leh bul leh baal neilou khalam thil leh thillamdang khawng bang ahia i va delh tuntun naak uh?

YOGA LEH MEDITATION:

Yoga tup leh ngim ahihleh khalam a sangpi tuntheihna di ahihziak in, huihkhua a kha (spirit) hoih  leh haatna (energy) hoih omte toh kizoptheihdan om chi uhi. Huaibang tuntheihna din hu laak leh khahdan bang omsakse ua, lungsim hawmsak a ngaihtuahna a bangmah omsaklou di peuh chi uhi. Yoga a hihkhit chiang ua, tawldamna hun zang zel uh hiven; huai hun a taksa leh lungsim a tawldam laitak in lungsim hih awngthawl leh hihhawm a, i phawkna (feelings) pen limsak a, anuamthei dipen leh ngaihtuahna khovel haksatna khenlam a paisak didan kihilh in, yoga hihdan sinsaktu (yoga instructor) in pii zel hi.

Ei gingtute’n chu Khasiangthou in sianthounalam delh dia hon chiilna i zuih diing uh ahizaw hi. Khasiangthou hilou kha dang leng om lawtel uh ahihlam leng khaniinte nnasep tungtawn in avangkim in i chian zel uhi. Khristian kichi ngal a Laisiangthou in hon sinsakdan pawlam a khamitna leh thilhihtheihna khawng a va kikaimaat khenkhatte’n thil lauhhuai ahihdan i thei uh poimoh hi. I theihchet louh dawi-le-kau thil khawng ei mihingte’n thilhihtheihna leh banghiam deihna leh theih utna ziak a va enlah khanaak khenkhat bang omsek ahihlam uh theihkhak in omzel hi. Poi i sa petmah hi. Hihna, dinmun leh tanmun thupitak leh taangtawn hinna natawm muhtheihna lampi laibu a hoihtak a kigelh chit-chet suutkhiaksa Laisiangthou sim senlouh a inn khat a bu nih leh thum neizen hang a, thulimlou leh nep chik a dawisekawngkangte thil khawng bang achia va huchi etlah naak i hi ua?

Khasiangthou in mi piangthakte sungluah ahihziak in dawi-le-kau inleng mi piangthakte sungluah theilou uhi (Pathian tate adi’n dawi-le-kaute lauh huai hetlou zel hi). Himahleh, miteng piangthak kihilou hial ahihna ah, dawi-le-kau in alauh Jesu Khrist nei i hihngal kei leh chu khalam thil leh Setan biakna chihdan deuh khawng engtatna dia le chiinchi mahmah hilou in ka koih hi. Melmapa leh akaihzatamte angel puuksesate ahi ua, Pathian neiloute adia chu haat mahmah dan ahi uh. Khaniinte va kithutuahpih sawm hiam, amau apat thil hihtheihna houchikchik khawng va lunggulhte’ theih dia poimoh ahihleh, Melmapa’n meidiil a amah leh akaihzatamte toh atamtheipen hon luutpih sawm ahi chih i theih poimoh hi. Johan 10:10 a i muh mahbang in, Melmapa’n ei akipat thil hoih omteng leh om diingte teng hon guuksak, thahsak (i hinna tel in) leh hon hihsiatsak diing chih chauh tup a nei ahi. Huaina dia, i hatlouhna, gentheihna, haksatna, mangbatna leh i utnalam ngen pansan in thaang kam gige hi. Ephesate 6:10-18 kikal in, i doute uh sa leh sisan ahihlouhdan uleh lalnate leh, thuneihnate leh, tu-a om lel mial tung a khovel vaihawmte leh, van mun khawng a kha gilouhon omte ahihzawk dan hon hilhchian a, Pathian’ galvan kim a kithop gige apoimohdan leh i galte a hatdan uh hon hilh hi. Pathian galvan toh dou diing i hihleh chauh lauhhuai lou uhi chih i theih uh leng poimoh hi.

Khristian khenkhat in, “Yoga hih chiang a meditate-na ah Pathian’ thu-le laa khawng ngaihtuah le’ng himai eivoi” chi sek uhi. Amau meditate dan leh ei meditate didan kibang lou hi. Eichu, bangchi hiam a tut-le-dindan a om masak leng ngai tuanlou a, Pathianthu thuuktak ngaihtuah a, Pathianthu pansan a mahni a kimaituah ngam a, kikhek ngam a, hangsan tak a ei utna nengniam zen a Pathianthu i theihpen i hinkhiakpih diing ahizaw hi; melmate iit, ei sang a mi ngaihpoimoh zawk, meithai leh tagahte panpih leh gensak, nuaisiah a omte panpih, khagahte ahunhun a gahkhiaksak, mahni khros kipuak a Jesu nungzuih ngit-nget, haksatna leh gimthuaknate thuak mualsuah chihkhawng a meditate diing i hi uhi; mahni tuam om a, damlai zen khawng khovel leh i mohpuaknate toh kikhendi thu lamlam hilou ahi.

Hichibang a khalam a mimal saanna, mihingte hihtheihnatan apat sangzaw lunggulhna i chih Pathian bat utna ahi; Pathian bat utna ziak a khovel ah khelhna ana luut hiven. Pathian bia a, Jesu Khrist sun semsem dia kikhek touh zel ahi mihingte mohpuak, Pathian bat sawm diing hizawlou in.

BANGCHIA PANLA DIING?

Puuksesa khovel ahihziak tak in, masawndan leng, khovellam mah ana hizel hi. Ei Khristiante kia bittak a kituam hui a khovel mite toh kisukha hetlou a khosatheilou i hi uh chih i thei uhi. Khovel thilte’n i sa utna zou lua ahihlam i biak Pathian in haihlou hi. Haihlou chih phetlouh in samitna omzia ataktak gam ah mihing taksa mahmah pu in khovel hong pal hi (Hebrute 4:15). Khovel noptaalna leh hiipna (khemna) hat  ahi chihleng hon theihpih a, huaiziak tak a kiging gige a om leh thuumna poimoh ahihdan leng atheihsa ahihman in, i sa hatlou ahihlam leng hon theihpih lua hi (Matthai 26:41). Amah toh  i kizopna – ta leh pa kikal bang ahihtheihna dia khovel paidan apat kikem siangthou a, chituam tak a om diing a hon samkhepa’n, khovel thilte hiipna sang a thilhihtheizaw KHASIANGTHOU toh hon thuamta ahihlam i chiamteh tinten uh poimoh hi (2 Korinthte 6:16-18 ; Ephesate 1:3 ; 2 Peter 1:3).

1. Sepna munte ah:

Yoga hihlou thei dia khalam a haattak a thop i hihtak man un, hiaibang a khemna i tuah chiang ua i theih di uh chu, hiaibang a ei kia khem a om kihilou, hiaibang khemna i thuaktheihval hilou, a taikhiak theihna lampi om gige chihna ahi (1 Korinthte 10:13).

Ka theihnatan in chu, government leh private company a semte lak khawng ah huchia kisawlluihna om tadih lou hi: Ahialah, chialna, hasotna leh engchihna khawng zaw atuak omkha tham d’un i gingta hi. Anuamlou toh kimaituah zek hiam, nial zek hiam, kigenkhiak utlouh ziak leh chituam luat utlouh ziak khawng a hihsuk maite khawng chu, 1 Korinthte 10:13 kalh hi diing uh chihna ahi.

Huchi ahihlai in, sepaih (armed forces) a semte lak khawng ah sawlluihna ziak a haksatna tuak bangleng om hi’n gen uhi. Yoga hihlouh ziak a sepna toh kisai a buaina lianpi leh sepna natawm mansuahtheih hial khop a kuul ahihleh bel, i panlaak diingdan hong tuam diing hi. Nasepte 15:29 in milim biakna /milim mai a latsa thil nelou diing in hon hilh hi. Nek leh taak toh kisai bang inleng, milim mai a latsa ahihlam hon gen uleh neklouh ding ahihdan Sawltak Paul in 1 Korinthte 10:28 ah gen hi (‘Prasad’ achih chiang un, milim mai a latsa chihna ahi).

Yoga omzia huaizah i genkhit nung a genbeh diing omlai ahihleh, Shiva pahtawina dia latkhiaksa dan in Hindute’n Yoga pom uhi. Yoga leng milim mai a latkhiaksa chihna ahi. 1 Korinthte 8:4 leh 1 Korinthte 10:19  ah Sawltak Paul in milim lak a kithoihna leh milim leng bangmah ahihlouhdan gen hi. Hiai Bible chaangte pansan leh Bible a hoihtak a kibulphuh a, milim leh milim mai a kithoihna bangmah hilou a koih thei a, sia-le-pha theihna in leng kamlou a omthei a, yoga leng bangmah hilou a pomthei a, taksa sawizoina dan kia a hihtheite adi’n chu, apoina omlou chihtheih diing hi. Huchia Bible thei a, Bible a ki-ngatheite’n i theih beh diing uh om ahi: Laisiangthou zaw akim mahmah hi! 1 Korinthte 8:10-13 hoihtak a sim a, i theihsiam chu, i theihna midang a dia kipalpuukna ahih louhna dia i pilvan poimoh mahmah zel hi. Adiak a khalam a naupanglai leh a haatlouzawte muhna a ei theihna hinkhiakpih a, amau adia kipalpuukna ahihleh, Pathian mai a i gen diing bei diing ahi. Khalam a hatlouzawte tung ah mohpuakna lianpi kinei ahi a, amau kipalpuuksaktu a i pankhak ngeingei leh, amau adia sipa Jesu Khrist tung a khial kihi chihna ahi. Ei gingtute eikia a kimohpuak hilou a, Khrist a i unaute tung natawm ah leng mohpuakna kinei ahihlam i Bible in chiantak in hon hilh hi.

Huaiziak in, a loutheilou ahihna mun ah (Pathian in anek zonna dia apiak asepna mun ah), Khristian pih midang omlou ahihleh chu, den a i gensa mahbang a, Pathian mai a a kisiamlouhtanna di omlou ahihleh, poilou diing chihna ahi. Huchi kawmkawm in, den a i gensa mahbang in, amah sang a ginna a hatlou omna lak a ahih kuul ahihleh chu, mohpuakna nei Khristian bang a, a thu omdan hoihtak a amaute kiang a hilh leh theihsiamsak pen amah mohpuak himai diing hi.

Khristiante fellowship a om apoimohna mahmah hiaikhawng leng hipah ahi. Khristiante’n i theih di ua poimoh mahmah chu i gamtat leh omdan in mi sukha petmah ahi. Ginna ah ei dingkip zou mahleng, ginna a naupang lai leh hatlouzawte muh a i kampau, omdan leh gamtat pilvan mahmah poimoh hi. Mi adia puukna i hihlouh diing Toupa Jesu in ngai poimoh mahmah ahihdan Mark 9:42 ah theihsiam theih di’n gen hi.

“Huan kuapeuh hon gingta neu chikte lak a khat leng hihpuk, a ngawng ah buhgawizanna suang lianpi oksak in tuipi ah khele uh, amah adiing in a hoihzaw diing hi.”

2. School leh sinna munte ah:

School, college leh lai sinnamunte ah leng ahihtheih liai leh exemption ngen dia pan laak diing (buai peih) ahi. Himahleh, mun khenkhat ah hihlou dia phalna (exemption) ngen ua, phalsaklou uh ahihziak un, den a sepnalam a hih diingdan i gensate set theih diing hi. Naupang neute ahihleh, nu leh paten thil omdan atheihsiamsak ua, lungsim taktak piak leh thupitak a ngai lou dia pan alaakpih diing uh chihna himai ahi. Mahni a pan kilaaktheih chiang, Bible kisim theih chiang leh, kum 18 tunglamte’n chu Pastorte bang, ahihkeileh Pathian nnasem muanhuai a atheihte uh dong in, pan alaakpih diingdan uh khawng thuumna masuan kawm in genkhawm thei diing uhi.

Khristiante’n buaina  i neih chiang ua, panpihna leh panpihtu nai (Sam 46:1-3, Sam 8-11; Hebrute 4:14-16) bei bangmai a omsek lou in, thuumna mahmah masuan in Pathian kiang ah taipih pah in, Khrist a i sanggamte kiang khawng ah leng gen in, a thei dia i gintakte khawng dong in, hiaibang khawng in pan la le’ng, ngaihtuah diingdan leh kihepkhiakna diing lampi hong om mahmah di’n ka gingta hi. Mimal leh mimal buaina a lungluut, i khituite chiamtehpa, a khutpek a i min gelhpa, i samzang omzah theipa Pathian nei i hihlam uh mangngilh khanak i hi uhi. Amah thu toh kituak a panlaakna khawng bang zaw, hon panpih di a kithalawpna lampangtak hidi’n i gingta hi.

Huchi in nou migilou in bawn na tate thil hoih piak dan na theih uleh, na Pa uh van a om in a ngente Khasiangthou pe natel in chia!” a chi hi (Luke 11:13).

THIL DIKLOUTE LEH KHELHNA I PHOULAAK ZEL DI MAH UH AHI:

Mi piangthaksate’n i sung ua teng, Khasiangthou tungtawn in “Laisiangthou pen hemna neilou, ginlelhhuai lou, behlap leh laakkhiak diing omlou a bukim Pathianthu hing leh thutak ahi” i chi ngam hi. Thilhoih leh nna hoih chiteng sem diing a, Jesu Khrist a siam a om i hi uhi. Huai dia kimtak a kivan thei a i omtheihna di’n Pathian hatkhum Laisiangthou pansan a thuhilhna, taihilhna, bawlhoihna, diktatna lam a phatuamtak a i kichiil ding uh ahi (2 Timothi 3:16-17 ; Ephesate 2:10).

Khelhna leh a gahte (thil diklou leh chiindan hoihloute) dou lou a, ahoihlouhdan khawng gengen ngai salou Khristian tampi ki-omta hi. Yoga le soisel tuan lou, “En i hih kei nak leh, ahihte le va soisel louh di” chihdan ngaihdan a nei tampi kiom ahi. “Mi’n a utut uh ahihkei di ua, ei va kisaklahna di omkei,” chite’n i theih di ua poimoh chu, Khristian te mohpuak khat ahihleh, i sanggam in ahihkhelh i va hilh diing ahi (Galatiate 6:1 ; Jakob 5:19-20). Ei Khristian te’n chu Pathian deihdan leh deihlouhdan i theih di uh mah ahi; Huchileh sakei humham bang a nek ding zong a vial vakvak i Melmapa lak a i kiven bit diingdan omzaw diing hi (1 Peter 5:8).

Huai ban ah, “Mi’n le ahih ve uale” chite’n i theih nawn dua poimoh chu, ei hih ut i kisiamtanna dia mi ngohna bang leng khelhna gah ahi a, meidiil lampi zui chihna hikha thei hi. Kisiik a kihei in, kongkawchiik lampi tawnzawta ni. Pathian toh kizopna hoihtak nei hileng, mi ki ngohngoh lou diing hi.

Huaibang a lungbuaisak thil i tuah chiang un, saptuam a member i hihsam uleh, Pastor leh Pathian’ nnasem hunkhop  omna khotaang a khosate i hihlam uh kithei ni. Amaute kikuppih dia mansa a om gige ahihlam uh chiamteh in, va dong/houpih in, pan laak didan khawng rawn in, thuumna khawng toh pang le’ng hilou mo? Banghiam hileh lah, amau khawng mah ngohbawl leh mohsa suk zel di hang ua. Theilou hih di utlouhna, panpihna nget utlouh ziak khawng a, khovelmite paidan va kopkhanak sek i hikha diing uh. Kivelchian in, kikhek poisa kei ni. Mihing mai a i kisiamtan dan in Pathian mai a i kisiamtan ngam na diam?

Khristian i hihna ua mohpuakna poimohtak leh kitheihkhemmohbawl theih louh khat chu, Kimohpuaktuahna (accountability) ahi. “Judge not/Thukhensak ke’n” chih khawng a mi kap zatzat di hilou ahi. Pathianthu pansan a i ki judge chiang ua zadah mahmah hang a, thildang pansan a ki judge lou le hituan hetkei uhi. Pathian judgement/thukhenna chu Meidiil himai ahi a, chizau huai lua ahi. Pathian’ Judgement Day /Thukhenna Ni hong tun chiang a bangteng kikhel hita diing ahi a, huaini zuan a i omlel lai ua, Athu pansan a ki-judge/kithukhensak theilai i hih uh bang, manpha lua hizaw ahi.  “Diktattak a iitna toh thukhenna/ righteous judgement in love” i mohpuak uh ahi chih i thei diing uh aw (Johan 7:24).  Mi mit a singthem i laakkhiaktheihna dia ei mit a singtum laakhiak masak di chih hizaw ahi. Mahni mit a singtum om lakkhiaklouh chihphetlouh a, om ahihlam leng theilou a, mi mit a singtum om laakhiaksawmna pen ahi i buaina uh.

“No/ i” i chihna di mun uh kibanglou vek hi. Haksatna i tuahna hun leh mun leng kibanglou hi – i KHROS puak uh kibanglou a, Pathian in hon sapna leh hon zatna mun leng kibang vek lou hi. Ahunhun a, mi khenkhatte adi’n thil diklou genkhiak ziak a mimal tak a douna a tuah khawng uh ahihlai in, mi khenkhatte adi’n sepnamun leh lai sinna mun a yoga hihlouhna dia panlaak di chih khawng ahi. Mahni ki-velchetna di leh khelhna thu khawng i gen louh ua, huai mohpuakna piak a om i hihlam uh i theikei ua hia? Thupiak gol (Tanchinhoih puanzak) i mohpuak uh kia hilou a, i hinna dia kuul (sustain) leng ahi. Tanchin hoih i muhtheihna di ua, i tanchin uh hoihlou ahihlam i theih ua i pomkei uleh, Jesu Khrist’ Tanchinhoih thupitak a ngai tuanlou diing i hi uhi. Huan, Tanchinhoih pen ei ah thuukluut deuhdeuh diing poimoh hi. Ahuchih leh i mimal tanchin hoihloute kipholhkhe tam deuhdeuh diing hi; hiai ahi sianthouna pailel (being sanctified) omzia.

Khristian kichi a bangteng pomsiam petmah, a lemtandan a khovelthilte leh paidan lak a chituam utlouh ziak a ana kibawl lem zel Singtangmite lak ah kitam lawta hi. Mahni a Bible simna leh Thuumna nei ngellou in, mi’n Bible pansan a omdan hoihloute agen chiang ua, “Bible in bang a gen?” chih hilou a amau ‘ngaihdan’ sung di bang kitamta hi. Laisiangthou pansan a, ahoih deihluat ziak a kisel bangchu manpha mahmah hi’n ka koih hi. Hiaibang thute ka genkhiak chiang a hon seel veu ana om le uh le, mi khenkhat adia navaakna, theihtelna leh pilvanna leng ana hikha zel di ahihman in, genkhiak zel poimoh hi’n ka koih hi. Hiaidan a Kristiante omdan dia kilawmlou thil akigen chiang a, uang/nep deuhdeuh a ahilou tantan a, chiamnuih khawng ana suahte’n Setan van zat i hihkhak diing kiven diing ahi.

“Serious lua, soisel di hau”, “Kua pahtat leh chial le hilou a awlmoh di hau” hon chi na omkhak uleh, i Toupa Jesu Khrist’ thuakna leh sihna ngaihtuah thak mahni: A lutang a linglukhu akhuksakna ua, a luvun muntampi leh thuuktak a keh di’n suangtuahmah ve ua! A sa nip, dup leh a halhal a lengkhia, a guhdawk zen a Anungzang a zepna khawng uh ngaihtuah ve ua! Gim thuakna chiteng, nawlkhinna leh deihlouhna, simmoh-chiamnuih bawlna leh khemna chiteng (Isai 53:3; Luke 4:13) leh sihna natawm chiamkha zen a hong kipumpiakna serious lawtel a ka ngaih ziak ahi. Hiai tengteng ei thuak tang a athuak ahih chih thei niuh! Mi khat leh nih in hon chiamnuih bawl leh simmohbawl heng-hang khawng uh i thuaklahdan ua kipat ei ziak a i Toupa Jesu Khrist in enghouna chiteng a thuakdan ngaihtuah sin mah ve ua.

Ei mikhial, than bangmai a hihna neilou a, khelhna a mangthang diinglai, Pathian’ gouluahtu dia dinmun piak a i omtheihna d’ua, ei sihtang a hong sihna serious lawtel hilou maw? Ngaihtuahsau ngellou a “Yoga exercise maimai ahi” , “Kei dinmun a dinglou in thu hon khensak ke’n” chihte khawng chi a thulimloutak khawng a i buai ziak mahtak ua, i Toupa vuak sidup a om eive!

Yoga i chih, maban a khangthakte adiing natawm a zulhzauna tuntu hikha diing ahihziak a awlmohna toh gen ek mah kahi. Haksatna i tuah chiang ua panpihtu nai leh thil hihthei, lei leh van leh thil tengteng siamtu Pathian nei i hihlam uh i mangngilh nawn kei di uh! Hihlouh i ut taktak leh, pan i laak diing uh ahi. Pan laakna a anuamlou khenkhat phuutkhak diing peihlouh ziak khawng a panlou i hihkhak diing uh lauhhuaizaw hi.

Tulai khangthakte diakdiak in thil ngaizam pahpah leh khovel paidante pomsiam pahpah uh ahihziak in khangthakte adia leng ettontaak i hih uh poimoh mahmah hi. Huaibang thilte Khristiante hih dia kilawmlou ahi chi a awlmohtak a gen diing le i tulai khovel ah kitam lou hi. Huaiziak in, kei bang a mihai, hiaibang thute mi buaipih peihlouh khawng gen peih a hong om chiang un, ana bildoh in, “Bangchi pan lak di ahi di?”, “Ke’n hichin pan kana la”, “Hiaidan a i hih leh hoih ahi” , “Bangchin i thuum di ua?” chihlampang in lungsim paisak in kikum leng phatuam law mahmah diing hi. Huaidan a om naaksang a, “Nou le na zuikim tuankei uh”, “Pharisai!” khawng i kichih gaihgaih zel ua chu, bangchia kibawl hoih dia, bangchi kilamtou tuah di i hi ua? Chihtakna (integrity) leh lemchiinna (hypocrisy) le theikhen lou di zen a i Khristianna uh dau hia? I kitheihsiam kawmkawm ua, kei hatlouhna, khelhna leh puuk veuna a kigen chiang a ka zaak utkei leh bangchi kibawl ngei di kahi dia? Thuhoih “eimahve” chih theihzen pi leh pan laak diingdan kikup khawm a phatuam di ahihlai “A dinmun leh hun ah omkha lou khawng in mi thukhen sak kei un” i kichihchih uh ahizaw diam i khanmoh bawk uh?

Pathianthu le mi zaak ut chauh gen di; ngaihdamna, damna, khamuanna leh Pathian hoihna, vualzawlna leh iitna thu kia khawng gen di; mi maitaina di leh biltaina di kia khawng gen di chi i hih uleh gospel bukimlou chihna ahi. Tuate i gen di mah ahihlai in, khelhna, kisiikna leh meidiil panglou, kithuhilhna, kitaihilhna, kisinsakna leh kithununna panglou, Pathian mai a kiniamkhiaktak a, lau leh liingkawm a i hotdamna sepkhiak diing chihte panglou, Pathian biakna leh Amah thupipen a koihna leh Amah ngaihsanna panglou ahihleh, Pathianthu bukim lou a kimop leh valh i hi uh chihna ahi. Pilvang chiat ni.

A khial chiatchiat, kuamah ki thukhensaksak lou a, khelhna leh chiindan hoihloute genkhalou a, mahni sia leh pha theihna chiat a khosa chiat di chi i hih uleh, saptuam khawng a om a poimoh nawn dia hia? Gospel pen Jesu Khrist laizangtak a om a, Amah nnasep khitsa pansan a, Pathian Pahtawina leh thupisakna nna piipen a i neih diing uh ahi. Mihing nopsakna leh lemtanna khualna ziak lel khawng a, Pathian chou i hihkhak diing uh ka lau mahmah hi.

THUKHITNA:

Khovel a se deuhdeuh a, Pathian deihlouhna leng uang deuhdeuh ahihlam i thei hi. Ahi diing mawng ahihdan i Laisiangthou inleng hon hilh hi. Hiaibang dinmun khawng a ding lel i hihziak un, YOGA chihphetlouh, Pathianthu toh kikalh khovel tawndan leh mihing pilna leh sahkhaw lemte akipat kikembit diing chi i hihleh, Pathian toh mimal tak a kizopna i neih kei leh kibit lou hial diing ahi. Niteng a Bible sim leh a hinkhiakpihna dia naaktak a pan la a, khelhna chimtaak leh hua a, khawngeingai tak a, thuum tawplou a thuum a,  Van lampi zuihna a ginomna, kuhkalna leh mahni kithununna i suah kei uleh (Khasiangthou piina toh), salam utna hon hiip di tam law mahmah hi. Niteng hinkhua a Pathian toh ton lou a, kaal khat a biakinn a khatvei kikhop khawng sen a thugenna ngaihkhiak zeuh zel chih khawng chauh a kinga a, hundang a Pathian limsaklou i hih uleh kisuakta mahmah lou diing hi. Pathian toh i mimal kizopna puahpha di’n pan lathak chiat ni.

I Laisiangthou zui diing i hihleh, Biakkhawmna, fellowship-na leh pulpit a kipat chauh a Pathianthu gen leh ngaihkhiak diing hilou a, houlimna vantaang khawng a leng i gengen diing uh ahi.

Diuteronomi 6:5-9

[5] TOUPA na Pathian un na lungtang tengteng un, na lungsim tengteng un, na hatna tengteng un na iit diing uh ahi.

[6] Huan, hiai thu, tunia ka hon piak na lungtang uah a tam gige diing a;

[7] Na tate uh phatuamngai tak in na sinsak diing ua, na inn ua na tut lai bang un, lampi a na pai lai bang un, na luplai bang un, na thoh chiang bang un na gen zel diing uhi.

[8] Huan, chiamtehna diing in na ban uah na vial diing ua, na mit kikal uah talgakna diing in a om diing ahi.

[9] Huan, na inn kongkhak biangte uah, na kongkhakte uah na gelh diing uh ahi.

Pathian theihna dal ngaihtuahna leh omdante phuukthei di’n, Jesu Khrist’ Min in simtute Pathian in khalam mit hon hihvaksak chiat in, navaakna thak hon pe chiat hen aw. Amen.

 

-Chingngaihlian Tunglut

July 27, 2021 / Article No. 25 (featured) 

(Laigelh toh kisai kupbeh nuam hiam, print/published media khawng a suahsawn nuam hiam a om leh, hehpihtak in laigelhtu +91 9892316430 ah thuzaak di’n i kingen ahi)

Chingngaihlian Tunglut
WRITTEN BY

Chingngaihlian Tunglut

She is one of the two co-founders and the in-house counsellor. Her freelancing works include lots of voluntary and 'Pro Bono' counselling in church and community. She is also extensively involved as a counsellor at Bombay YMCA Counselling Centre, CBD Belapur, Navi Mumbai. She has been trained and certified in several Mental Health and associated courses. She is also a certified trainer. She is passionate about young people and the issues they face. She has facilitated workshops on Mental Health and other relevant issues and is involved as facilitator in counselling courses and Sunday School teachers training from time to time.

(Please contact her for seminars and workshops about adolescent and youth issues and mental health etc. As a trainer, she is also passionate about training and equipping people to better serve the body of the Lord Jesus Christ in children, youth and women ministry)

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Book Appointment